Auteursrecht op woorden

Zondag met Lubach is al tijden voor velen een populair programma om het weekend mee af te sluiten. Ook in deze bijzondere en onzekere tijd van de coronacrisis keken daarom veel mensen op zondag 29 maart 2020 naar het programma. Daarin stelde Lubach op zijn welbekende kritische en satirische manier de speciale ‘coronacollectie’ van RUMAG aan de kaak.

Het gaat daarbij dan vooral om een shirt met daarop de tekst “IK.GELOOF.IN.JOU.EN.MIJ” naar aanleiding van de uitvoering van Avond van Boudewijn de Groot door Chantal Janzen. Onder het motto dat de collectie geld oplevert voor een goed doel, lijkt het er namelijk op dat RUMAG er zelf ook een lieve duit aan zou verdienen. RUMAG zou het de dag na de uitzending in een reactie zelfs “karaktermoord op een publieke zender” hebben genoemd.

De hele discussie over de financiële kant van de speciale collectie en mogelijke opbrengsten voor het Rode Kruis laten we even voor wat het is. De discussie over de vraag of RUMAG de zinnen die zij gebruiken “schaamteloos jatten” is interessanter en dan met name de vraag of er met het overnemen van de gebruikte uitspraken inbreuk wordt gemaakt op rechten van derden.

Voor de mensen die RUMAG nog niet kennen: RUMAG plaatst vooral op sociale media korte zinnen met een grappige twist. Die zinnen worden steeds in witte hoofdletters op een zwarte achtergrond en gescheiden door punten (in plaats van spaties) geplaatst. Inmiddels is het bedrijf daarmee erg bekend geworden en is er dus ook een hele lijn aan merchandise ontstaan. Heel creatief en onderscheidend. Althans, zo leek het. Want wat blijkt, RUMAG verzint de teksten niet zelf. Men struint blijkbaar het internet, en dan met name in het Engels, af voor grappige en prikkelende quotes. Deze vertaalt RUMAG in het Nederlands en plaatst deze op de kenmerkende wijze. “Jatten” noemt Lubach dat.

Het auteursrecht kan slechts gelden met betrekking tot materiaal dat oorspronkelijk is, zodanig dat het gaat om een “een schepping van de geest” oftewel om “materiaal dat oorspronkelijk is in die zin dat het gaat om een eigen intellectuele schepping van de auteur ervan”.

Het auteursrecht ontstaat automatisch op het moment dat een werk wordt gemaakt dat aan de vereisten voldoet. In het algemeen kunnen “werken van letterkunde, wetenschap of kunst” voor bescherming in aanmerking komen. Dat is overigens veel breder dan alleen tekst. In dit geval gaat het echter specifiek over de vraag of teksten auteursrechtelijk beschermd kunnen zijn.

Daarvoor moet worden beoordeeld of het werk, de tekst, voldoet aan het zogenoemde oorspronkelijkheidsvereiste. In Nederland was dat oorspronkelijkheidsvereiste zodanig gedefinieerd dat een werk voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komt als: “het een eigen, oorspronkelijk karakter heeft en het persoonlijk stempel van de maker draagt”. Daarvoor moet sprake zijn van het resultaat van scheppende menselijke arbeid, creatieve keuzes en voortbrengselen van de menselijke geest.

Het Hof van Justitie der Europese Gemeenschappen bepaalde in 2009 dat het auteursrecht slechts kan gelden met betrekking tot materiaal dat oorspronkelijk is, zodanig dat het gaat om een “een schepping van de geest” oftewel om “materiaal dat oorspronkelijk is in die zin dat het gaat om een eigen intellectuele schepping van de auteur ervan”. Het Hof oordeelde uitdrukkelijk dat losse woorden NIET auteursrechtelijk beschermd zijn, maar “enkel via de keuze, de schikking en de combinatie van (…) woorden op een oorspronkelijke wijze kan de auteur uitdrukking aan zijn creatieve geest geven en tot een resultaat komen dat een intellectuele schepping vormt”. Hoeveel woorden daarvoor minimaal nodig zou zijn, is nooit vastgelegd.

Het is dus nog maar de vraag of RUMAG met het “jatten” – of beter; overnemen – van uitspraken van derden ook daadwerkelijk inbreuk maakt op auteursrechten. RUMAG geeft zelf aan dat het een grijs gebied betreft en dat klopt wel. Per geval, per uitspraak en per zin zou namelijk moeten worden beoordeeld of er wordt voldaan aan het oorspronkelijkheidsvereiste. Dit betekent dat er per geval dus beoordeeld moet worden of een auteursrechtelijk beschermd werk zou bestaan.

Met korte uitspraken zal dat meer niet dan wel het geval zijn. In de meeste gevallen zal RUMAG dus weliswaar de uitspraken niet zelf verzinnen en simpelweg overnemen, maar maken zij daarmee geen inbreuk op de auteursrechten van derden. Maar er zal vast ook wel eens een zin/uitspraak tussen zitten die wel getuigt van een eigen intellectuele schepping van de auteur ervan en dan is er toch wel sprake van inbreuk.

De uitspraken over het “jatten” van uitspraken en geld verdienen aan de creativiteit van anderen behoeft daarom op zijn minst wat nuancering. Dat er ook in tijden van crisis een aantal bedrijven zijn die daarvan gebruik maken om zelf beter te worden, is niets nieuws – ook al voelt dat gebruik wellicht als misbruik. Hoe het ook zij, hopelijk komt het geld dat RUMAG voor het Rode Kruis zou hebben opgehaald alsnog op de plek terecht waar dat nu ook hard nodig is. Op het moment van het schrijven van deze blog was de website van RUMAG niet te bereiken. Uit verschillende berichten blijkt dat RUMAG de Corona collectie inmiddels heeft gestaakt. Desalniettemin zijn giften aan het Rode Kruis ook zonder shirts van RUMAG mogelijk en in deze tijd hard nodig!

Wilt u meer weten over het auteursrecht? Neem dan gerust vrijblijvend contact met ons op door te mailen naar info@bernhaege.nl. Ook kunt u ons telefonisch bereiken. U bereikt onze vestiging in Veghel via 0413 – 35 22 11 en onze vestiging in Oss via 0412-76 02 27. Onze advocaat die onder andere gespecialiseerd is in het auteursrecht en merkenrecht staat u graag te woord.